Archeologie en cultuurhistorie

Cultuurhistorie levert een belangrijke bijdrage aan het karakter van onze omgeving, en daarmee aan onze identiteit. De huidige positie van Doetinchem als centrumstad van de regio kan niet begrepen worden zonder terug te kijken naar de rijke en gevarieerde geschiedenis van de stad. Cultuurhistorie neemt een vanzelfsprekende plaats in bij ruimtelijke ontwikkelingen. Deze worden verbonden met de geschiedenis boven en onder de grond. Er wordt ingezet op behoud door ontwikkeling, op herbestemming en op restauratie en duurzaamheid.

Speerpunten

De gemeente Doetinchem is trots op haar cultuurhistorie en wil dat ook laten zien. In de nota Continuïteit in Karakter Cultuurhistorie Doetinchem (pdf, 8.5 MB) zijn vijf belangrijke thema’s met bijbehorende ambities opgenomen.

  • Krimp, leegstand en herbestemming. Bij leegstaande monumenten is herbestemming uitgangspunt. Bij leegstand van overig erfgoed wordt de keuze voor herbestemming of (gedeeltelijke) sloop naast de cultuurhistorische waarde mede bepaald door de maatschappelijke-, bouwtechnische- en omgevingswaarde.
  • Duurzaamheid en innovatie. Met respect voor de cultuurhistorische waarden van de gebouwen stimuleren wij energiebesparing en de toepassing van alternatieve energiebronnen.
  • Instandhouding. Wij willen waardevol cultuurhistorisch erfgoed blijvend in stand houden, beschermen en verval voorkomen.
  • Kennis vergroten en uitwisselen. De kennis over de cultuurhistorie van Doetinchem vergroten, delen en inzichtelijk maken voor een breed publiek vinden wij belangrijk.
  • Leefomgeving en participatie. Wij willen het besef en de waardering voor cultuurhistorie in Doetinchem vergroten, en maken cultuurhistorisch erfgoed zo veel mogelijk zichtbaar en beleefbaar in de openbare ruimte.

Er is veel specialistisch onderzoek gedaan naar de cultuurhistorische waarden van stad, dorpen en buitengebied.

Voor meer informatie over de cultuurhistorie van Doetinchem kunt u een e-mail sturen naar gemeente@doetinchem.nl.

Geschiedenis van de gemeente

De gemeente bestaat uit de stad Doetinchem, de dorpen Gaanderen en Wehl en een aantal buurtschappen zoals IJzevoorde en Langerak. Elke plek heeft zijn eigen historie en identiteit.

Doetinchem

Waar de naam Doetinchem vandaan komt, is niet zeker. In een historisch document uit 838 werd voor het eerst gesproken over “villa Deutinghem”, een nederzetting met een kerk. Het centrum kreeg zijn kenmerkende eivorm in de 13e eeuw, toen de stad werd voorzien van een bakstenen stadsmuur met poorten en torens, met aan de buitenzijde een brede gracht. Tot ongeveer het midden van de 19e eeuw kende Doetinchem een beperkte ruimtelijke ontwikkeling. Vernieuwingen en uitbreidingen vonden voornamelijk plaats binnen de contouren van de middeleeuwse stad. Pas vanaf het eind van de 19e eeuw groeiden de stad en haar bevolking o.a. door de aanleg van betere verbindingen. In de 20ste eeuw vestigden zich steeds meer bedrijven langs de Oude IJssel en het spoor. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog (WOII) verwoestten bombardementen een groot deel van het centrum van de stad. Het uiterlijk van het hedendaagse centrum van de stad wordt sterk bepaald door de wederopbouw na WOII. Ook de woonwijken die na WOII rondom het centrum werden aangelegd om in de groeiende behoefte aan extra woonruimte te voorzien bepalen het karakter van de stad Doetinchem.

Gaanderen

Gaanderen is als buurtschap ontstaan aan de noordkant van het huidige dorp bij het in 1180 gestichte klooster Bethlehem. Twee rijen rivierduinen domineerden het landschap. Dat bestond toen voor een groot deel uit moerassen en heuvels omringd door een rivier en beekjes. Hier en daar staken de toppen van het rivierduin wel 20 tot 25 meter boven de omgeving uit. Het woord ‘Gernere’ waarvan de plaatsnaam Gaanderen is afgeleid, betekent spitse of pijlvormige heuvelrij. De aanwezigheid van ijzeroer in de bodem zorgde voor de lokale ontwikkeling van de ijzerindustrie. Al in 1689 werd aan de Bielheimerbeek de oudste ijzergieterij van Nederland opgericht. Aan het eind van de 19e eeuw stimuleerden de aanleg van de spoorweg en de rijksweg de uitbreiding van het dorp in zuidelijke richting en ontstond er een nieuwe dorpskern aan het spoor. Oud en Nieuw Gaanderen worden met elkaar verbonden door de Hoofdstraat.

Wehl

In Wehl was ruim tienduizend jaar geleden al sprake van menselijke activiteiten. Jagers en verzamelaars bezochten aan het eind van de Oude Steentijd het gebied. In de Romeinse tijd zijn er zeker vijf nederzettingen geweest. Onder andere op het Hessenveld en in het centrum. Rond 1200 komt voor het eerst de naam Wehl (Weel) in akten voor. Wehl was vanaf enig moment een versterkt dorp, compleet met wallen en grachten. Wehl heeft lang een overwegend agrarisch karakter behouden. In de jaren twintig van de vorige eeuw zorgden verbeterde spoorverbindingen voor een beperkte economische groei en een bescheiden bevolkingstoename. Daadwerkelijke industrialisatie is nooit van de grond gekomen. Ten westen van Wehl bevindt zich nog het kerkdorp Nieuw-Wehl, ontstaan uit de buurtschap ‘Achterwehl’ die bestond uit wat verspreide boerderijen en een korenmolen. Nieuw-Wehl kwam na 1900 door de bouw van een R.K. school, kerk en pastorie verder tot ontwikkeling.

Lees ook het geschiedenisboekje van Doetinchem (pdf, 6.1 MB).

Begraafplaatsen

Vanaf 1829 was het verboden om in de kerken te begraven. Het huidige Doetinchem was toen nog verdeeld in twee gemeenten: Stad-Doetinchem en Ambt-Doetinchem. De twee  gemeenten legden afzonderlijk een begraafplaats aan, de Stads- en Ambtsbegraafplaats. Beide begraafplaatsen zijn in 2005 aangewezen als gemeentelijk monument. Verder bevindt zich aan de Loolaan nog een kerkhof met graven van historische betekenis.

Stadsbegraafplaats

De Stadsbegraafplaats op de hoek Hofstraat - Dr. Hubernoodtstraat werd al in 1893 gesloten na de opening van een nieuwe begraafplaats aan de Loolaan. Aan de oostzijde van de Stadsbegraafplaats zijn nog rijen grafmonumenten te zien. De vormgeving van de grafmonumenten op de Stadsbegraafplaats is sober en terughoudend in nagenoeg alle aspecten, kenmerkend voor een negentiende-eeuwse begraafplaats.

Ambtsbegraafplaats

De Ambtsbegraafplaats op de hoek Dr. Hubernoodtstraat - Kennedylaan werd pas in 1967 gesloten. De begraafplaats heeft meer het uiterlijk van een begraafplaats behouden dan de Stadsbegraafplaats. Een smeedijzeren hekwerk scheidt de begraafplaats van de weg. Het is een begraafplaats met een opvallend groen karakter. Er is meer symboliek op de grafstenen te vinden dan op de Stadsbegraafplaats.

Monumenten

De gemeente telt 35 rijksmonumenten en meer dan 100 gemeentelijke monumenten. Het monumentenbestand van Doetinchem is rijk en divers en bestaat uit boerderijen, woonhuizen, kerken, scholen, fabriekspanden en winkelpanden. Ook twee kastelen (Slangenburg en de Kelder) en een voormalige gevangenis (De Kruisberg) maken deel uit van het historisch erfgoed. Monumenten hebben een beschermde status. Dit betekent dat het verboden is om een monument af te breken of te vernielen, en dat voor wijzigingen aan het monument vergunning moet worden aangevraagd bij de gemeente. Monumenteigenaren kunnen subsidie krijgen voor restauratie en onderhoud van hun monument.

Op de digitale monumentenkaart kunt u alle gemeentelijke en rijksmonumenten vinden en in de Erfgoedverordening 2024 (link) staan de regels die betrekking hebben op monumenten. In de Subsidieverordening gemeentelijke monumenten en molens 2014 staan de voorwaarden voor het verkrijgen van een monumentensubsidie.

Subsidie monumenten

Wilt u informatie over het aanvragen van subsidie voor een monument, lees dan de pagina Subsidie voor monumenten.

Archeologie

De gemeente Doetinchem heeft een rijke historie, waarvan nog veel restanten terug te vinden zijn in de bodem. Zo zijn er bij de aanleg van de oostelijke randweg vuursteentjes uit de Oude Steentijd rond 10.000 jaar voor Christus gevonden. En bij de herinrichting van de Terborgseweg kwam in 2018 een deel van de oude stadsmuur te voorschijn. Deze kazemat was onderdeel van de Hamburgerpoort, één van de vier stadspoorten van Doetinchem.

Om ervoor te zorgen dat deze resten niet verloren gaan zijn er regels opgesteld wanneer archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Deze regels zijn te vinden op de archeologische beleidskaart. Aan de basis van deze kaart ligt de archeologische waarden- en verwachtingenkaart, waarop de archeologische vindplaatsen in de gemeente staan aangeven. De verschillende verwachtingszones zeggen iets over de kans op het aantreffen van archeologische resten. De meest recente beleidskaart is vastgesteld op 30 maart 2020. Onder het uitklapveld “Kaarten en catalogus” vindt u alle belangrijke archeologische kaarten en rapporten.

Bebouwing in het buitengebied

De gemeente Doetinchem heeft een zeer uitgestrekt en gevarieerd landelijk gebied. Verschillende landschapstypen, oude wegen- en waterstructuren en verschillen in hoogte en verkaveling zorgen voor veel afwisseling en een aantrekkelijk kleinschalig landschap. Van oudsher zijn vooral de hoger gelegen essengronden bebouwd. Hier konden boeren een gemengd bedrijf voeren en een bestaan opbouwen. De historische boerderijen in het buitengebied van Doetinchem Wehl en Gaanderen behoren in hoofdopzet tot hetzelfde type: de hallehuisboerderij. Deze boerderijen zijn bescheiden van omvang, waarbij het dak oorspronkelijk ondersteund werd door houten gebinten, en het woon- en bedrijfsgedeelte van elkaar gescheiden zijn door een dwarsmuur. Vaak zijn er vele bijgebouwen op het erf, zoals schuren en hooibergen. De meeste boerderijen in de gemeente Doetinchem dateren uit de periode 1850 – 1940.

Er heeft een inventarisatie naar cultuurhistorisch waardevolle bebouwing in het buitengebied plaatsgevonden. Op basis daarvan is een lijst samengesteld met gebouwen die hoge cultuurhistorische waarde hebben. Wilt u deze lijst inzien, of wilt u weten of uw gebouw op deze lijst staat? Neem dan contact met ons op. Dit kan via (0314) 377 377 of mail naar gemeente@doetinchem.nl.

Bebouwing in het stedelijk gebied

Er heeft onderzoek naar cultuurhistorisch waardevolle bebouwing in het stedelijk gebied plaatsgevonden. Op basis daarvan is een lijst samengesteld met gebouwen en objecten die cultuurhistorisch waardevol zijn. De lijst en de bijbehorende onderzoeksrapporten staan hieronder.

Kaarten en catalogus

Beleidsstukken

Actualisatie archeologische beleidskaarten

Erfgoedverordening 

Nota Continuïteit in Karakter cultuurhistorie Doetinchem 

Kader selectie en waardering cultuurhistorische objecten en gebieden

Links

Heeft u gevonden wat u zocht?